cuileann n.m.

Some earlier forms may be feminine.

• I.1.a. The holly tree; a holly tree. Also collective and figurative.
  • 1786
    Leabhraiche an t-Seann Tiomnaidh Isaiah 6: 13
    Mar an cuilionn [Heb terebinth, KJV teil tree] agus an darach, aig am bheil, ge do ghearrar a sios e, a bhonn a’ fantuinn, bidh siol naomha ’na bhonn do ’n chinneach so.
  • 1829
    Dughallach Orain 108
    Bha do chaoin mar aoidh an t-sioda [...] T-as-caoin gharg mar [...] chuillin bu lionmhor geurag.
  • 1838
    Beachd-Chomhairlean airson feum do Thuathanaich ... 113
    Tha conasg gu cinnteach dhe taisbeanadh neo-chomhnard agus neo-chuimir ma dhearmaidear e, ach faodar a ghearradh agus a chumail cho cuimir ri callaid chuilinn.
  • 1881
    Nicolson Proverbs 335
    Oidhche Challuinn, bu math cuilionn ’us calltuinn a bhi ’bualadh a chéile. A windy night was considered a good sign of the season.
  • a1886
    Clàrsach nam Beann 124
    A fhleasgaich ud tha fathast saor, | Cum dùinte d’ uchd, mur ’eil thu ’n gaol | Air cridhe trom, air cadal faoin, | ’S do leaba bhi mar chuilionn duit.
  • 1892
    Popular Tales III 343
    ’S ann a shaoil mi roimhe riamh, | Nach cridhe feola ’bha ’na m’ chliabh; | Ach cridhe de ghuin na cuilinn | Air a chomhdachadh le stailinn.
  • a1899
    Carmina Gadelica II (1900) 154
    Ulc a dhean mo lochd | Gu’n gabh e ’n galar gluc gloc, | [...] | Gu’m bu gointe, gointe, geuire, gairbhe, guiniche e, | Na’n cuilionn cruaidh cnea-chridheach.
  • 18..
    Meek Campbell Proverbs 29
    Beul milis is cridhe cuilinn.
  • a1915
    Watson in Rosg Gàidhlig 37
    Tha na h-ainmean a’ cumail cuimhne air aodann na tìre mar bha e bho shean, air na crannaibh a dh’ fhàs gu nàdurra mu’s deach seòrsan ùra a thoirt a steach bho dhùthchan eile—an giuthas, an darach, am beithe, an caorunn agus an cuilionn—air na boglaich a bha cho tric r’ am faighinn mu’s deach an talamh a thiormachadh.
  • 1938-40
    Hay Collected Poems 75
    An cuileann cruaidh, craobh nam mollachd | nach fàs fochann ’na sgàile, | a sgaoil thar iomall an domhain, | is seacadh fodha ’s gach àirde.
  • 1957
    Gairm 22 117
    Cha robh air an t-saoghal mhór aige a nis ach Una, a nighean, is ghreimich e rithe na bu dlùithe na an cuileann ris an eidheann.
  • 1980
    Gairm 113 49
    Bha na dearcan a’ deàrrsadh dearg a-measg duilleagan gorm a’ chuileann, brù-dhearg a’ gleusadh a ribheid-chiùil air a’ gheug.
  • 1987
    Gun Fhois 93
    Is daor an ceannach dhòmhs’ e, oir chan eil meur nach eil air a sgoltadh chun a’ chnàimh le bioran a’ chuilinn mhallaichte sin.
• I.1.b. Branches or cuttings of the holly tree hung inside a house, originally used as a protective charm and later as decorations, at Christmas and Hogmanay. Also with badan, pìosan, etc.
  • 1959
    Gairm 27 221
    B’ ann a chumail nan sìthichean amach a thòisich daoine air crochadh badan de ’n chuilionn chaomh—rìgh an fhiodha—an sud ’s an so air feadh an tighe Oidhche na Callainne.
  • 1970
    Lus Chrùn 59
    Os cionn nan dealbhan air a’ bhalla bha pìosan beaga de chuileann ’s de dh’iadh-shlat agus bha i dol a chur sreath de sholuis ioma-dhathach suas.
  • 1971
    Suathadh ri Iomadh Rubha 362
    Latha a’ Chuilinn An treas latha de’n Ghearran. Tha e ’na chleachdadh fhathast a bhi a’ crochadh cuilinn [...] anns na taighean aig àm na Nollaig, ged nach eil duine ’ga fhàgail a stigh cho fada ri Féill Bhrìghde an diugh!
  • 1982
    Creachadh na Clàrsaich 232
    Cuileann is tinsel is solais, | is Crìosd ann a riochd craoibhe, | Crìosd anns an uinneig?
• I.1.c. In verse: A person held in high esteem on account of their good qualities; also with slat such a person as the progenitor of a bloodline. See also II.1.b. below.
  • 1776
    Comh-chruinneachidh Orannaigh Gaidhealach 198
    ’S tha mo dhuil ann ’s an Trianaid, | Gad thainig laigse air tfhion’uil, | ’S lat [sic] don chuillin bha ciatfach, | Dh’ fhas gu furanach fiolai, | ’T heasagh [sic] duinnel air beulamh an Righ.
  • 1776
    Comh-chruinneachidh Orannaigh Gaidhealach 287
    Bu tu’n t iuthair as a choille, | Bu tu’n darach daingean laidir, | Bu tu’n cuilean bu tu’n dreathan, | Bu tu’n t abhall molach blath mhor.
  • 1776
    Comh-chruinneachidh Orannaigh Gaidhealach 320
    Cha ba tu’n dreathunn na’n cuileann, | Na tiubhar fulannach làidir | Cha ’n eil mir annad do’n darach, | No do sheileach dearg na’m blàran.
  • 1785
    Cham’ron Orain Nuadh Ghaidhealach 3
    Ach pillidh mi nìs mar an ceudna, | Ri m’ Cheann-Cinnidh deadh Loch-iall, sin, | Slat, do’n chuilean aluinn chiatach, | Bu mhor ’n gliocas ’s bu phailt ’n riaghailt.
  • 1804
    Stewart Cochruinneacha Taoghta 110
    Cha chraobh mhosgain, na chrionaich a th’ann [sc. Donull òg], | Ach an cuileann ’sgach am a bhitheas gorm.
• I.2. The wood of the holly tree. Quot. 1890 Popular Tales I 316 refers to a stave made from holly wood.
  • a1707
    Orain Iain Luim (1964) 182
    Fhuair thu garbhbhata cuilinn | Cheud là dhearbh thu bhith ’d dhuine | Mun d’fhàs calg ort de fhionnadh no dh’fheusaig.
  • 1890
    Popular Tales I 316
    Nur a chunnaic am buachaille gun do bhrisd eud a staigh, ghabh e ’chuilionn ’na dhorn, as ghlac e ’n lamh-lochdair liath a bh’ air taobh piar a thòine.
• II. As a modifier.
• II.1.a. With crann n. and craobh n.: the holly tree; a holly tree. Also figurative.
  • 1741
    Nuadhfhocloir Gaoidheilg & Beurla 65
    Do Thaobh Chrann neamhthorrthannach no aimrid Of Barren Trees [...] Crann Cuilinn The Hollin-tree.
  • 1786
    Leabhraiche an t-Seann Tiomnaidh Isaiah 1: 30
    ’Nuair a bhitheas sibh mar chraoibh chuilinn [Heb. terebinth, KJV oak], aig am bheil a duilleach air seargadh; agus mar lios anns nach ’eil uisge sam bith.
  • 1786
    Leabhraiche an t-Seann Tiomnaidh Hosea 4: 13
    Air mhullaichibh nan sliabh tha iad ag iobradh, agus air na sleibhtibh tha iad a’ losgadh tùise; fo chrannaibh daraich, agus crithich, agus cuilinn [Heb. terebinth, KJV elms], a chionn gu bheil an sgàile taitneach.
  • 1838
    Beachd-Chomhairlean airson feum do Thuathanaich ... 223
    Ma’s urra sibh, biodh agaibh craobh chuilinn, laurel, rhohodendron [sic] air a shuidheachadh an ait sam bith; oir fasaidh iad fo n-’ur craobhan mheas.
  • 1867
    Eachdraidh na h-Alba 157
    Tha craobh chuilinn ’am pàirc caisteil Fleurs fathast a’ comharrachadh a mach an àit anns an do thuit an rìgh [sc. Seumas II].
  • 1874
    An Gaidheal III 56
    Tilgidh i [sc. a’ Chailleach] an sin uaipe an slachdan[-druidheachd] aig bun craoibh-chuilinn air nach cinn duilleach no dos gu toiseach na h-ath dhùbhlachd.
  • 1906
    Poetry of Badenoch 103
    Bu shamhladh craobh do ’n chuilionn dhuit, | Nach b’ urrainn càch a shnìomh, | ’S a’ phàirc bu ghallan mullaich thu, | Measg bhun do choille chrìon.
  • 1906
    Poetry of Badenoch 245
    ’S i ’chraobh chuilinn chruaidh chomhnaird, | Gun ghràinne mullaich, gun ròs oirr’.
• II.1.b. A person held in high esteem. See also I.1.c. above.
  • a1786
    Gillies Sean Dain 74
    Chraobh stáilinn chruaidh chuileann | Chaidh uainn air sàil do Lunduinn; | ’S tearc mo ghàir ach gu ’n cluinneam deagh sgeul ort.
• II.2. With preas n.: the holly bush; a holly bush.
  • 1911
    Aig Tigh na Beinne 134
    Cha do chinn feur fo ’n phreas chuilinn riamh o ’n a thilg a’ Chailleach a slacan foidhe.